W sytuacji gdy osoba poszkodowana dochodzi odszkodowania komunikacyjnego, zachowanie samego poszkodowanego w trakcie zdarzenia szkodowego nie rzadko stanowi jedną z przyczyn powstania lub zwiększenia szkody. Można zatem postawić pytanie, jakie w tych wypadkach, stosowane są przesłanki i kryteria odpowiedniego ograniczenia odszkodowania powypadkowego.
Zgodnie z przepisem art. 362 KC jeżeli poszkodowany przyczynił się do powstania lub zwiększenia szkody, obowiązek jej naprawienia ulega odpowiedniemu zmniejszeniu stosownie do okoliczności, a zwłaszcza do stopnia winy obu stron. Przy ocenie przyczynienia się poszkodowanego, inne przesłanki będą w przypadku, gdy podstawą odpowiedzialności jest wina, inne zaś w przypadku odpowiedzialności na zasadzie ryzyka.
W pierwszym sytuacji poszkodowanemu należy udowodnić winę, w drugiej zaś wystarczy, jeżeli poszkodowanemu można postawić zarzut obiektywnie nieprawidłowego postępowania. Prowadzi to do konkluzji, że jeśli drugiej stronie – najczęściej Zakład Ubezpieczeń bądź sprawca wypadku komunikacyjnego – nie uda się wykazać winy poszkodowanego, to nie można mu przypisać przyczynienia się do szkody.
Inne będzie rozstrzygnięcie wówczas, gdy odpowiedzialność opiera się na zasadzie ryzyka. Sąd Najwyższy w orzeczeniu z dnia 15.02.1962 r. w sprawie o sygn. akt: II CR 1147/601 wyjaśnił, że „brak świadomości działania po stronie poszkodowanego, którego zachowanie doprowadziło do wypadku samochodowego, ma to znaczenie, że pozwanego nie można całkowicie zwolnić od odpowiedzialności z art. 153 kz (odpowiednio art. 436 kc, gdyż poszkodowanemu nie można przypisać winy; nie oznacza to jednak, by pozwany z tytułu ryzyka miał zapłacić pełne odszkodowanie.”
Do najczęstszych przypadków, w których dochodzi do sytuacji związanych z przyczynieniem się przez osobę poszkodowaną, dochodzi do korzystania z drogi publicznej w stanie nietrzeźwym. Warto w tym miejscu wyjaśnić, że zgodnie z utrwalonym w judykaturze stanowiskiem Sądu Najwyższego, osoba która decyduje się na jazdę samochodem z kierowcą będącym w stanie po spożyciu alkoholu, przyczynia się do odniesionej szkody powstałej w wyniku wypadku komunikacyjnego, gdy stan nietrzeźwości kierowcy, pozostaje w związku z tym wypadkiem. Spożywanie napoju alkoholowego z takim kierowcą przed jazdą, uważać należy za znaczne przyczynienie się do powstania szkody (art. 362 kc)2.
Przechodząc do ogólnej zasady zastosowania tego przepisu, można stwierdzić, że osoba poszkodowana, może przyczynić się do samego faktu powstania szkody komunikacyjnej bądź do zwiększenia tej szkody. W przypadku gdy sprawa o powypadkowe odszkodowanie komunikacyjne będzie rozpatrywana przed sądem, przepis art. 362 kc nie może być traktowany jako instrument władzy sędziowskiej. W wyroku z dnia 26.02.2015 r. Sąd Najwyższy w sprawie o sygn. akt: III CSK 187/14 przyjął, że przepis art. 362 kc nie może być traktowany jako przejaw tzw. prawa sędziowskiego, którego zastosowanie zależy od swobodnego uznania sądu w okolicznościach sprawy. Odróżnić należy ustalenie, czy zachowanie poszkodowanego wypełniło konieczne znamiona prawnie relewantnego przyczynienia do powstania lub zwiększenia szkody, od skutków takiego ustalenia dla zakresu obowiązku odszkodowawczego. Ustalenie, że poszkodowany przyczynił się do powstania lub zwiększenia szkody, aktualizuje powinność oceny przez sąd, przy uwzględnieniu okoliczności sprawy, w tym ewentualnie stopnia winy obu stron, w jakim zakresie wpływa to – in minus – na granice obowiązku odszkodowawczego osoby zobowiązanej do naprawienia szkody. W każdym przypadku przyczynienia, odszkodowanie komunikacyjne ulega zmniejszeniu, jakkolwiek w okolicznościach danej sprawy może to nastąpić w stopniu zupełnie symbolicznym3.
Jeżeli chodzi o kryteria zmniejszenia odszkodowania komunikacyjnego, to przy odpowiedzialności za zasadzie winy decydujące znaczenie ma porównanie stopnia winy obu stron, następnie bierze się pod uwagę inne okoliczności sprawy, a w braku tych kryteriów wchodzi w grę podział po połowie. Inaczej przedstawia się sprawa kryteriów zmniejszenia powypadkowego odszkodowania przy odpowiedzialności na zasadzie ryzyka. Na podstawie przepisu art. 362 kc można przyjąć jedynie kryterium: „stosownie do okoliczności”. Instrukcyjne wręcz znaczenie ma tu orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 27.04.1963 r. w sprawie o sygn. akt: 4 CR 315/62 (4), w którym wskazano jako kryteria zmniejszenia odszkodowania: szczególne niebezpieczeństwo z jakim dla ogółu łączy się ruch mechanicznego środka komunikacji oraz rozmiar i wagę uchybień poszkodowanego. Jest przy tym zrozumiałe, że trzeba tu przeprowadzić pewne zróżnicowanie, w zależności od tego, do jakiej kategorii osób należał poszkodowany (pasażer, przechodzień itp.)4.
Bibliografia
- Orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 15.02.1962 r., sygn. akt: II CR 1147/60 NP. 1963, nr 7 – 8, s. 901, glosą A. Szpunara;
- Wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 02.12.1985 r., sygn. akt: IV CR 412/85, OSPiKA 1986, nr 4, poz. 87 oraz z 06.06.1997 r., sygn. akt: II CKN 213/97, OSNC 1998, nr 1, poz. 5,
- Wyrok Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z 26.02.2015 r., III CSK 187/14,
- G.Bieniek, Odpowiedzialność cywilna za wypadki drogowe, Wydawnictwo LexisNexis, Wyd. 3, 2013, s. 279.
Autor
Rafał Kozakiewicz – radca prawny
„Jurysta” Kancelaria Radcy Prawnego Rafał Kozakiewicz
Górczewska 200A lok.219, 01-460 Warszawa,
kancelaria@prawnik-kozakiewicz.pl