Odszkodowania komunikacyjne – poszkodowani, warsztaty samochodowe nie mają obowiązku wykazania kosztów zakupu części zamiennych użytych do naprawy pojazdu

W sprawach dotyczących likwidacji majątkowych szkód komunikacyjnych związanych z naprawą uszkodzonego pojazdu, ubezpieczyciele wciąż stosują niedozwoloną praktykę uzależniania wypłaty pełnego odszkodowania od przedstawienia faktur dokumentujących zakup części zamiennych wykorzystanych do naprawy auta. Praktyka ta wynika w głównej mierze ze stanowiska towarzystw ubezpieczeniowych, że działania zarówno warsztatów naprawczych, jak i poszkodowanych zlecających naprawę z założenia zmierzają do uzyskania jak najwyższego odszkodowania.

Zgodnie z art. 29 ust. 1 ustawy z dnia 11.09.2015 r. o działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej (Dz. U. z 2017 r., poz. 1170, z późn. zm.) „po otrzymaniu zawiadomienia o wystąpieniu zdarzenia losowego objętego ochroną ubezpieczeniową, w terminie 7 dni od dnia otrzymania tego zawiadomienia, zakład ubezpieczeń informuje o tym ubezpieczającego lub ubezpieczonego, jeżeli nie są oni osobami występującymi z tym zawiadomieniem, oraz podejmuje postępowanie dotyczące ustalenia stanu faktycznego zdarzenia losowego, zasadności zgłoszonych roszczeń i wysokości świadczenia, a także informuje osobę występującą z roszczeniem, na piśmie lub w inny sposób, na który osoba ta wyraziła zgodę, jakie dokumenty są potrzebne do ustalenia odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń lub wysokości świadczenia, jeżeli jest to niezbędne do dalszego prowadzenia postępowania”. Należy wyraźnie podkreślić, że w przepisie jest mowa o dokumentach „niezbędnych”, a nie w jakikolwiek sposób dowolnych. Dodatkowo istotne jest, aby były to dokumenty wskazane w treści umowy ubezpieczenia, np. w OWU.

Tak, więc zakres żądanych przez zakład ubezpieczeń dokumentów nie jest nieograniczony. Ubezpieczyciel, domagając się jakiegokolwiek dokumentu, powinien móc wykazać, iż jego żądanie jest niezbędne do dalszego prowadzenia postępowania. Wskazuje się, że skoro na zakładzie ubezpieczeń ciąży obowiązek przeprowadzenia postępowania likwidacyjnego, a roszczący ma ograniczone obowiązki dowodowe, ubezpieczyciel nie powinien żądać dokumentów, które może pozyskać samodzielnie (np. notatki policji). Za niedopuszczalne należy również uznać żądanie dokumentów, których uzyskanie wiązałoby się z nadmiernymi trudnościami dla zgłaszającego roszczenie.

Ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych
Zgodnie z art. 16 ust. 2 ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych (Dz.U. z 2016 r., poz. 2060, z późn. zm.), osoba objęta ubezpieczeniem obowiązkowym, uczestnicząca w zdarzeniu nim objętym, jest obowiązana m.in. do niezwłocznego powiadomienia o zdarzeniu zakładu ubezpieczeń, udzielając mu niezbędnych wyjaśnień i przekazując posiadane informacje. Przepis wyraźnie, więc wskazuje, że omawiany obowiązek dotyczy jedynie tych informacji, które znajdują się w posiadaniu danej osoby. Możliwość zastosowania sankcji polegającej na ograniczeniu odszkodowania wypłacanego poszkodowanemu uzależniona jest – stosownie do art. 17 ustawy – od udowodnienia przez zakład ubezpieczeń następujących faktów: 1) roszczący nie przekazał informacji, która była w jego posiadaniu; 2) uczynił to z winy umyślnej lub rażącego niedbalstwa; 3) miało to wpływ na ustalenie istnienia lub zakresu odpowiedzialności cywilnej, bądź też na zwiększenie rozmiarów szkody. Wskazane warunki można odnieść do problematyki żądania faktur źródłowych.

Żądanie przez zakłady ubezpieczeń przedstawienia faktur zakupu części zamiennych użytych do naprawy pojazdu jest jednak wątpliwe. Przede wszystkim faktury źródłowe nie potwierdzają powstania szkody, nie przesądzają także o wykonaniu umowy zlecenia naprawy pojazdu. Stanowią one jedynie o zawarciu umowy sprzedaży części zamiennych warsztatowi (np. przez hurtownię lub sklep motoryzacyjny). Ich niedostarczenie nie ma wpływu na ustalenie istnienia lub zakresu odpowiedzialności cywilnej, ani też na zwiększenie rozmiarów szkody. Wysokość odszkodowania powinna być ustalona wg reguł określonych w art. 363 KC, natomiast zgodnie z zasadą pełnej kompensacji szkody określona w art. 361 § 2 KC poszkodowany może domagać się od podmiotu odpowiedzialnego, odszkodowania obejmującego m. in. poniesione koszty prac naprawczych.

Warto również dodać, że warsztaty naprawcze nie mają obowiązku okazywania faktur źródłowych właścicielowi pojazdu, który zlecił dokonanie naprawy. Obowiązek taki nie wynika ani z umowy, której przedmiotem jest naprawa uszkodzonego pojazdu (chyba, że strony umówią się inaczej), ani też z przepisów kodeksu cywilnego.

Ubezpieczenia Autocasco
Z kolei w odniesieniu do ubezpieczenia dobrowolnego, jakim jest autocasco, obowiązki ubezpieczonego wynikają z umowy oraz ogólnych warunków ubezpieczenia. Najczęściej poszkodowany przedstawia ubezpieczycielowi kosztorys naprawy jeszcze przed jej rozpoczęciem. Jednak czasami OWU regulują przypadki, w których ubezpieczyciel ma prawo żądać rachunków dokumentujących nabycie części oryginalnych w autoryzowanym serwisie właściwego dla marki pojazdu.
Problem stanowić może jednak fakt, iż serwisy nie są stroną umowy AC, zaś postanowienia OWU w tym zakresie bądź nie regulują bądź wskazują na konkretną podstawę żądania przez ubezpieczyciela od poszkodowanego dokumentów źródłowych. Działanie zakładów ubezpieczeń w takich przypadkach może być potraktowane, jako realizację zobowiązania w sposób sprzeczny z jego celem społeczno-gospodarczym oraz zasadami współżycia społecznego. Z kolei serwisy dokonujące naprawy pojazdów w przypadku kierowania do nich żądania ujawnienia faktur zakupu części mechanicznych użytych do naprawy, zasłaniają się tajemnicą handlową, taką jak np. wysokość marży nakładanej przez przedsiębiorcę na cenę oferowanej usługi.

Orzecznictwo sądowe
W przypadku obowiązkowego ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych wartość wszelkich czynności, których podjęcie jest niezbędne w procesie dokonywania naprawy winna odzwierciedlać ceny faktycznie obserwowane na rynku lokalnym, gdyż dopiero wówczas odszkodowanie będzie równe poniesionej szkodzie. W wyroku z dnia 13.06.2003 r., III CZP 32/03 Sąd Najwyższy wyjaśnił, że jeśli ubezpieczyciel nie kwestionuje uprawnienia do wyboru przez poszkodowanego warsztatu mającego dokonać naprawy warsztatu, miarodajne powinny być ceny stosowane przez ten warsztat. Orzeczenie Sądu Najwyższego jasno, zatem stwierdza, iż nie można w tym kontekście mówić o cenach uśrednionych, lecz stosowanych w indywidualnej naprawie dokonywanej w wybranym przez poszkodowanego zakładzie naprawczym. Tymczasem ceny zawarte w systemach takich jak Eurotax, czy Audatex, będących podstawą wyliczeń dokonywanych przez ubezpieczycieli – w tym korekt faktur stwierdzających koszt naprawy – są właśnie cenami uśrednionymi. Powołana uchwała stwierdza także, iż w przypadku zaakceptowania przez ubezpieczyciela zasadności i sposobu dokonania naprawy, ubezpieczyciel nie powinien kwestionować wysokości tych kosztów. Jest to także równoznaczne z przyznaniem poszkodowanemu prawa do swobodnego wyboru zakładu naprawczego, z którego usług chce skorzystać.

Odnosząc się do ubezpieczenia AC w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 25.44.2002 r., I CKN 1466/99 (OSN Nr 5/2003, poz. 64, MoP Nr 1/2003, s. 32) trafnie stwierdzono, że jeżeli z treści umowy ubezpieczenia autocasco nie wynika, więc nic innego, ubezpieczony, nabywający autoryzowane części samochodowe potrzebne do naprawy uszkodzonego w wypadku pojazdu, nie ma obowiązku poszukiwać sprzedawcy oferującego je najtaniej. Także, więc w zakresie ubezpieczenia autocasco ubezpieczający ma w zasadzie możliwość wyboru sprzedawcy części zamiennych.

Podsumowanie
Zgodnie z ogólna zasadą dowodzenia określoną w art. 6 KC to na zakładzie ubezpieczeń spoczywa ciężar udowodnienia faktów, które wpływają na wyłączenie lub ograniczenie jego odpowiedzialności, jak też fakt naruszenia przez roszczącego obowiązków uzasadniających odmowę zapłaty odszkodowania lub jego zmniejszenie.
Żądanie faktur źródłowych stwierdzających rodzaj i źródło pochodzenia części jest natomiast pozbawionym podstaw prawnych ingerowaniem w obszar działalności gospodarczej przedsiębiorcy i związanej z tą działalnością tajemnicy handlowej, takiej jak np. wysokość marży nakładanej przez przedsiębiorcę na cenę oferowanej usługi w celu wypracowania zysku. Serwis dokonujący naprawy nie ma także obowiązku okazywać tych faktur również i właścicielowi pojazdu, dlatego też dziwi stawiane niejednokrotnie przez zakład ubezpieczeń żądanie dostarczenia przez niego tych dokumentów. Nadto, zasadność tych żądań jest chybiona także ze względu na przydatność zawartych w fakturze informacji, co do źródła i rodzaju nabytych przez warsztat części, bowiem okazanie faktury źródłowej za zakup części nie jest równoznaczne z wykorzystaniem przez warsztat takich właśnie części przy naprawie pojazdu.

Autor:
Rafał Kozakiewicz – radca prawny
„Jurysta” Kancelaria Prawna
ul. Górczewska 200A lok.219, 01-460 Warszawa,
kancelaria@prawnik-kozakiewicz.pl